Monthly Archives: August 2019

Дауысты уақытша жоғалту немесе афония, ауырудың, стресстің, не дауыстың кәсіби түрде шаршауы салдарынан дауыс шымылдығында (желбезекте) болатын ауыратын үдерістердің себебінен туындайды. Бұл ретте сыбырлап сөйлеу мүмкіндігі сақталады.

• Дауысты уақытша жоғалтқан кезде, афония кезінде, желбезектердің қалпына келуі үшін бірнеше күн сөйлемеу керек екендігін есіңізде сақтаңыз. Мұндай кезде сыбырлап та сөйлемеуге тырысу керек.
• Жылы сұйықтықты көп мөлшерде ішу де дауыс шымылдығын жылдам қалпына келтіруге көмектеседі.
• Афония кезінде өте тәтті, қышқыл және тұзды тағам ішпеген жөн. Уақытша шемішке шағу, қатқан нан және цитрусты жемістерді жеуді де тоқтатыңыз – мұндай тағам дауыс шымылдықтарын тітіркендіреді.
• Тамақтың шырышты бөлігі ылғи ылғалды болып тұруы үшін, бөлмеде ылғалдылық деңгейін сақтауды ұмытпаңыз.

Келесі мына екі жаттығу жоғалған дауысты қалпына келтіруге көмектеседі. Мұны күніне кем дегенде 2 мәрте жасаңыз, сонда пайдасын көп ұзамай көрсесіз.
1-ші жаттығу:

• Орындыққа отырыңыз, аяқтарыңызды біріктіріп қойыңыз және денеңізді сәл алдыға еңкейтіңіз.
• Мұрын арқылы терең демалыңыз және қолыңызды жоғары көтере тұрып, деміңізді бірнеше секунд шығармай ұстаңыз.
• Демді шығарғанда «п-ф-ф» деген дыбыс шығарыңыз. Жаттығуды бірнеше мәрте қайталаңыз.

2-ші жаттығу:

• Тік тұрыңыз, ішіңізді тартыңыз және пресс жасаңыз.
• Алақаныңызды жұдырыққа түйіңіз және ерініңізді түтікше тәрізді жасаңыз. Жылдам дем алыңыз да деміңізді бәірнеше секунд шығармай ұстаңыз.
• Деммен бірге шынтағыңызды бүгіп, қолыңызды иыққа қарай көтеріңіз.

Вокалды диета
Дауысты қатты шаршатқан кезде, вокалистерге және дәріс оқушыларға вокалды диета керек. Диета кезінде тек вокалды және дауыс жаттығуларын жасаған жөн, ал жаттығу уақыты күніне 40 минуттен аспауы керек.
Жаттығуды кең, ауасы жақсы аллмасатын, жұмсақ жиһазы жоқ бөлмеде жасаған дұрыс. Жұмсақ жиһаздарда көптеген шаң тозаңдардың жинақталуымен қатар, ол дыбысты басады, ал ол вокалиске өзінің нақты дауысын естуге кедергі болады.
Өте қатты жүктеме кезінде, тамақтың жыбырлауын және қарлығуын басуға ислан мүгінің негізінде жасалған Исла сорғыштары көмектеседі.

Өзіңіздің дауысыңыздың «қысылып» тұрғанын қалай жиі байқайсыз? Дауыстың «қысылуын» ғалымдар стресске психологиялық реакция жасаумен байланыстырады – мұндай стресс үнемі болып тұруы мүмкін, тіпті оның салдарынан біз осындай жағдайда екенімізді байқамауымыз да мүмкін. Басылған дауыс қарым-қатынас жасау сапасына әсер етеді, ал егер сіздің кәсібіңіз сөз сөйлеумен байланысты болса ше, онда дауыстың басылуы көпшіліктің ақпаратты қабылдауын төмендетеді. 
Дауыстың «қысылып» тұрғанын қалай анықтайды және жояды?  

• • Дауысы қысылып тұрған адамдардың сөздері жасанды жымию арқылы шығатынын жиі байқауға болады. 
    • Неғұрлым еркін сөйлеу үшін, мұрын және ерін бұлшық еттерін және жақты босаңсытыңыз.
  • Көмейдің басылып тұруы себепті тамағыңызда түйін тұрғанын сезесіз. Мұндай жағдай, көбінесе, көз жасын, не қатты эмоцияны тежеуге тырысқан кезде болады. 
    • Басылған көмейді босаңсыту үшін, жайлап күліп немесе есінеп көріңіз. 

• Өте кері эмоцияны, мысалы, ашуды тежеуге тырысқан кездегі жақты қарыстыру. 
  • Жағыңызды бір жақтан екінші жаққа қарай жылжытыңыз, сол кезде басылған бұлшық еттер босаңсиды. 

Дауысты күшейтуге арналған жаттығулар
Жаныңыздағы адам сіз айтқан ақпараттың 7% ғана қабылдайтынын сіз білесіз бе? Барлық қалған қабылдаулар интонация, дикция, дауыс тембрі және эмоциялық сөз астары арқылы жүргізіледі. Сіз «түссіз дауыс» дегенді білетін шығарсыз – харизмасы мен жеке ерекшелігі жоқ дауыс. Мұндай адамдарды жиі тыңдайды, бірақ естімейді. Дауыстың басылғанын жою – әдемі дикцияға жету жолындағы алғашқы баспалдақ, ал дауыс неғұрлым сенімді шығуы үшін, дауыс шымылдығын күшейтуге арналған жаттығуларды жасаңыз. 

• «Жымию» жаттығуы: ауаны асықпай жұтыңыз, ауаны шығаратын кезде жымиыңыз және жеңіл дыбыс шығарыңыз (кез келген дыбыс бола алады). 
• «Ұзақ буындар» жаттығуы: шымылдықтарға арналған бұл жаттығуды таңғы уақытта жасаған дұрыс. Ауаны терең жұтыңыз, ауаны шығаратын кезде «бом-м», «бим-м», «бон-н» деген дыбыс шығарыңыз, жаттығуды 10 минут бойы қайталаңыз.  
• Дауыстың «мәнерлілігіне» арналған жаттығу: түзу тұрыңыз, аяқтарыңызды ашып, иықпен теңестіріп қойыңыз. Тепе-тең демалыңыз, ауаны ішіңізге тартыңыз және бірден «ха!» деген дыбыс шығара отырып деміңізді шығарыңыз. 

Адамның дауысы көмейдің дауыс тесігі мен дауыс шымылдықтары арқылы өтетін ауа ағынының көмегімен қалыптастырылады. Шымылдықтар тегіс емес болған немесе кейбір жерлері қалыңдаған кезде, дауыс қарлығып және қырылдап, өзгереді. Дауыстың жоғарылығы, жиілігі мен тембрі өзгерген кездегі дауыстың жағдайы дисфония деп аталады. Дисфония дауыс шымылдықтарының құрылымдық өзгерістерімен байланысты. Олардың ең тараған түрі – инфекциялар, улану және аллергиялық реакциялар.
Инфекциялар
Көмейдің шырышты қабатына түскен вирустар дисфонияның ең жиі болатын себептерінің бірі. Вирустардың шырышты органдарға түсуінің салдары: көмей қабынатын ларингит, сондай-ақ, көмейдің қабынуымен қатар, дауыстың қырылдауын туындататын кеңірдектің жоғарғы бөліктері әрекет ететін ларинготрахеит болып табылады. Тамақтағы жағымсыздық пен дауыс проблемасы дене қызуының көтерілуіне және жөтел сияқты синдромдармен қоса жүреді. Бұл симптомдар тұмау, ОРВИ және аденовирусты инфекциялар кезінде анық байқалады.
Улану
Дауыстың қарлығуы мен қырылдауы көптеген жағдайларда зиянды булармен улану салдарынан болады.

• Ауадағы хлордың өте көп болуы дауыстың қырылдауына, құрғақ жөтелуге, дауыс тесіктерінің тарылуына, кейбір ауыр жағдайларда афонияға (дауысты жоғалтуға) және өкпенің ісуіне әкелуі мүмкін.
• Аммиакпен улану тамақтың қышуына, ылғалды жөтелуге, өкпе тұсының ауыруына әкеледі. Кейбір ауыр жағдайларда өкпенің ісуіне әкелуі мүмкін.
• Фтордың жоғары концентрациясы көзді ауыртады (жас ағады және қызарады), түшкіртеді, жөтелтеді. Ауыр түрде уланған кезде фтор қанды іш өтуді, аяқ-қолдың тырысуын және сандырақтауды шақырады.

Аллергия
Дисфония Квинке ісігі кезінде бастапқы кезең болуы мүмкін. Квинке ісігі – ағзаның аллергендерге – қоршаған ортаның әр түрлі биологиялық және химиялық факторларға реакциясы. Мысалы, қандай да бір тағам, дәрі, тозаң немесе иіс аллерген болуы мүмкін. Ағза аллергендерге жоғары сезімталдық көрсетеді, осыған байланысты ісік өседі. Квинке ісігінің алғашқы белгісі дауыстың қырылдауы, одан кейін тез арада көмейдің түйілуі және демалудың қиындауы. Адамның беті мен қол-аяғы боп-боз болады және көгереді, сондай-ақ есінен тануы да мүмкін.
Квинке ісігі ағзаның жеткілікті түрде маңызды жағдайы болып табылады, сондықтан да алғашқы белгілері білінген кезде, тез арада жедел жәрдем шақыру керек және аллергенмен байланысын үзу керек.
Келесі мақалада дисфонияны болдыруы мүмкін тағы да үш себептер туралы оқыңыздар.

Дисфония туралы алдыңғы мақалада біз дауыстың уақытша жоғалуының көп тараған үш себептерін: инфекциялық аурулар, улану және аллергиялық реакцияны қарастырдық. Бұл мақалада біз дауыстың жоғалуының маңыздылығы кем емес басқа да себептерін қарастырамыз.

Зат алмасудың бұзылуы

Қалқанша без, нақтырақ айтсақ ол шығаратын гормондар, дауыстың өзгеруінің себебі болуы мүмкін. Қалқанша бездің гормондар бөлуінің төмендеуі дауыс сипаттамасына тікелей әсер етеді. Зат алмасу салдарынан, қалқанша бездің ұлпаларында сұйықтық жиналады, ол көмейдің шырышты қабатын ісіреді. Көмейдегі ісік, өз кезегінде, дауыстың қарлығуы мен қырылдауының себебі болады.

Химиялық күюлер
Сыртқы және ішкі тітіркендіргіштер салдарынан болатын әр түрлі күюлер де, дауыстың уақытша жоғалуының себебі болуы мүмкін.

• Никотинмен және спиртпен үнемі байланысқан кезде дауыс шымылдығының ісігі ұлғаяды. Темекі шеккендегі жинақталатын зиянды қалдықтар, дауысты қарлықтырады, ал спиртті ішімдіктерді жиі қолданған кезде, дауыс қырылдайды.
• Уксус қышқылының жоғары концентрациясы дауыс шымылдығында түйіндердің пайда болуына себеп. Концентрацияның артуы, тұз қышқылы өңешке шығарылып және көмейге түсуі мүмкін қыжылмен байланысты болуы мүмкін.

Шымылдықтарға артық күш түсіру
Дауыс шымылдықтарына артық күш түсіру – дәріс оқушылар мен әншілердің тұрақты жағдайы. Бұл белгіге «дәрістік ларингит» деген ат берілген. Әртістер мен әншілер бұл жағдайда дауысқа арналған арнайы жаттығулар жасайды және күнделікті өмірде дауыс шымылдығына мүмкіндігінше аз күш түсіруге тырысады.

Қарапайым адамның дауысының қырылдауы мен қарлығуы қатты айқайлағаннан болуы мүмкін. Бұл жағдайда дауысты жоғалтып алу мүмкін, адам бірнеше күн сөйлей алмай қалады.

Дауыс шымылдықтарына артық күш түсіру әдетте, бірнеше күннен кейін қайтады, алайда, егер дауыс шымылдықтарымен дұрыс жұмыс жасамаса, оларда түйіндер пайда болуы мүмкін, ал олар хирургиялық жолмен жойылады.

Баланың дауысының қырылдауы
Баланың дауысының қырылдауы үлкен адамдарда болатын себептермен байланысты болуы мүмкін (біздің дисфония туралы мақаламызды оқыңыз), алайда, емдеу курсын анықтауға және себепті уақытында табуға көмектесетін бірнеше ерекшеліктер болуы мүмкін.

Көмейдегі туа біткен аномалиялар
Папиллломатоз – еметін балалардың көмейінде үлкен емес папиллома түрінде жиі пайда болады. Көбінесе бұл ауру 1-4 жастағы балаларда кездеседі. Папиллломатоздың ерте білінетін белгілерінің бірі деп дауыстың қарлығуын санайды. Дұрыс диагноз қойылған кезде папиллломатоз емделеді.

Бөтен денелер
Көмейдегі бөтен заттар – балалардың дауыстарының қарлығуының ең жиі кездесетін себептерінің бірі. Көмейде бөгде дененің бар екенін анықтау үшін, емдейтін маман ларингоскопиядан өткізеді.

Айқай
Егер бала үздіксіз айқайласа – ол оның дауысына әсер етеді, ал дауыс шымылдығында «түйіндер» пайда болады, ал ол дауыстың қарлығуына және дауыстың өзгеруіне себеп болады.

Дауысты «пайдалана» алмау
Егер көмейге зерттеу жүргізгенде анатомиялық өзгерістер байқалмаса, онда бала өзінің дауысын «пайдалануды» дұрыс үйренбеген болып табылады. Бұл жағдайда арнайы дәрігер – фониатр көмектеседі.

Жасөспірімдердегі гормоналдық өзгерістер
13-16 жаста ер балалар ағзасында гормоналдық өзгерістер пайда болады, ол олардың дауысында байқалады. Дауыстың тембрі шиқылдаудан төменгі дауысқа дейін өзгеруі мүмкін. Әдетте жасөспірімнің ағзасындағы гормоналдық теңсіздік 6-7 айда қалпына келеді. Егер де дауыстыағы өзгерістер ұзақ уақытқа созылса, емдейтін маманға көрінген дұрыс.